ANG ALAMAT NG MACHO AT KATULONG
This is my final paper for our subject Biblico-Theological Reflections under Prof. Dave Pascua when I was studying at the Union Theological Seminary. I would like to share this to you. Sorry its in Tagalog.
Ang Pilipinas ay isang bansa na kung saan laganap ang paniniwalang ‘Machismo’. Ayon sa The Dictionary of the Royal Spanish Academy, ang salitang Kastila na ‘Machismo’ ay nangangahulugang isang uri ng paniniwala na ang lalake ang pinakamataas n nilalang o ‘superior’ kaysa sa babae.[1] Nagsimula ang paniniwalang ito sa Biblia na sinasabing lalake ang pinakamataas na uri ng nilalang sapagka’t naunang nilikha si Adam bago si Eva ayon sa Kasulatan ng mga Judio na tinatawag ng mga Kristiano ngayon na Lumang Tipan. Ang paniniwalang ‘Machismo’ ay binitbit sa atin noong dumating ang mga Kastila at sakupin tayo ng halos 400 taon. Ito rin ang paniniwala ni Yolanda J. Gelo (2008) sa kaniyang sulatin na pinamagatang Machismo and La Malinche ng sabihin niyang “I argue that Machismo started in Mexico, when the Spaniards and Catholicism arrived”.[2] Naniniwala ako sa thesis ni Yolanda sapagka’t halos pareho ang nangyari sa Mexico at Pilipinas, pareho tayong sinakop ng mga Kastila. Kinuha natin sa kanila ang paniniwalang ito at winasak o nakalimutan natin na noong una wala tayong paniniwalang ‘Machismo’. Ang ating mga ninuno ay hindi naniniwala na ang lalake ay mas mataas sa babae. Ayon sa ating mga ninuno nilikha ni Bathalang Maykapal si Malakas at Maganda ng sabay sa isang puno ng kawayan. Samakatwid, para sa ating mga ninuno, ang lalake at babae ay pantay lamang. Hindi nauna ang lalake sa babae o ang babae sa lalake, kundi silang dalawa ay sabay at sila ay magkapantay.
Kasabay ng paniniwalang ‘machismo’ ang paniniwalang lahat ng pagkilos o gawaing ‘macho’ ay mas mataas kaysa sa mga gawaing ‘pambabae’ o kaya’y lahat ng kilos na pambabae. Kaya nga karamihan sa mga kalalakihan ngayon sa ating bansa ay lubusang pinahahalagahan ang pagiging ‘macho’. Halimbawa ang pagpapalaki ng katawan sa pamamagitan ng pagpunta sa mga gym upang sa gayon ay lumaki ang mga muscles sapagka’t ito ay palatandaan ng pagiging ‘macho’. Ang pagkakaroon ng maraming anak ay isa rin sa mga ipinagmamalaking katangian ng mga lalaking Pilipino sapagka’t dito rin daw nasusukat ang pagiging ‘macho’.Itong ganitong klaseng paniniwala na dinala sa atin ng mga Kastila ay isang uri ng paniniwalang nalikha ng dahil sa maling interpretation ng Biblia. At dahil na rin sa ‘distorted’ na paniniwalang ito maraming mga lalake ang nambubugbog ng mga babae. Ginagawang katulong at utusan ang kanilang mga asawang babae at kung minsan parang isang basahan ang kanilang turing at ang tingin nila sa mga kababaihan ay pangkama lamang.Ganito rin ang naobserbahan ni Yolanda J. Gelo (2008) sa kaniyang sulatin sinabi niya na “Machismo’s existence in Mexico throughout generations allows the Mexican male to carry on the oppression of females within their society.”[3] Hindi lamang sa Mexico naganap ito kundi kahit dito sa ating bansa. At dahil sa laganap sa atin ang paniniwalang ‘machismo’, hindi rin ligtas ang mga homosexuals bilang mga biktima nito. Paanong naging biktima ng machismo ang mga homosexuals? Nagiging biktima sila kapag pinipilit ng maraming lalake ang kanilang mga anak, kapatid, kaibigan, kakilalang bading na ‘magpakalalake’. Palibhasa karamihan sa mga homosexuals sa ating bansa ay kumikilos na parang babae. Ang iba pa nga ay nagdadamit at itsurang babae. Ang iba naman ay nagpapalit na rin ng kanilang mga kasarian sa pamamagitan ng sex reassignment or sex change. Para sa mga lalake hindi ka macho kung ikaw ay lalambot-lambot, hindi ka macho kung ikaw ay very effeminate, hindi ka macho kung ang mga ginagawa mo ay gawaing pambabae, hindi ka macho kung ikaw ay duwag kaya nga ang sabi pa ng iba sa lalaking duwag ‘huwag ka ngang babakla-bakla’ or ‘nababakla ka nanaman’. Biktima ng mga macho ang mga homosexuals lalo na ng mga machong tatay. May mga kwentong katulad nito: may isang ama at anak na nagtatalo, habang sila ay nagtatalo niloblob sa drum ang anak at sinabing, ano ka lalake o babae? Ang sagot ng anak ay babae po! Muling niloblob sa drum ang anak at tinanong, ano ka lalake o babae? Ang sagot ulit ng anak ay babae po! Niloblob nanaman sa drum ang anak at muling tinanong, ano ka lalake o babae? Ang sagot ng anak sirena po!
Itong simpleng kwentong ito ay nagpaikot-ikot sa homosexual community dito sa Pilipinas na hindi malaman kung sino ang nagsimula ng kwentong ito. Anonymous ang pinanggalingan ngunit sumasalamin sa ating lipunang punong-puno ng kamachohan. Ninanais ng kaniyang amang macho na ang kaniyang anak ay macho rin ngunit kapag ito ay lumabas na bading, pinarurusahan, pinipilit baguhin, pinapalayas, ipinabubugbog sa mga kapatid na lalake at mga kung ano-ano pang mga marahas na gawain mabago lang ang isang lalake na kumikilos, nagsasalita, nakadarama ng katulad ng isang babae. Kitang-kita sa ganitong uri ng paniniwala ang malalim na ugat ng paniniwalang Machismo.
Bago pa dumating ang mga Kastila ang ating mga ninuno at ang kanilang relihiyon ay pinangungunahan ng mga babaeng babaylan. Mataas ang kanilang pagtingin at pagalang sa mga babaylan. Pero noong sakupin tayo ng mga Kastila nabago ang lahat. Lalake lang ang pwedeng maging pari at hindi pwede ang babae. Dahil ulit ito sa maling pagkaunawa sa Biblia o dahil sa kung ano ang nakasulat na nabasa nila sa kanilang mga Biblia.Kawawa ang mga kababaihan at ang mga homosexual dahil sa Machismo.Ang tanong ay tama nga ba ang ganitong paniniwala? Tama nga bang mababa ang pagtingin natin sa anumang kilos, bagay o tao na may kinalalaman sa pagiging babae? Tama nga bang parusahan natin ang mga homosexual sapagka’t ang ilan sa kanila ay kumikilos na parang babae?Kung ang isang lalake ay parang mahinhin o parang babae kumilos ito ba ay kabawasan sa kaniyang pagkalalake? At kung ang isang lalake ay umibig sa kaniyang kapwa lalake ito rin ba ay kabawasan sa kaniyang pagiging macho?
Ang sulating ito ay naglalayong sagutin at unawain ang machismo at ang naging epekto nito sa Biblia at sa lahat ng mga nagbabasa ng Biblia. At higit sa lahat ano ang naging bunga nito sa ating mga simbahan. Layunin ko na alisin ang mga maling paniniwala natin patungkol sa machismo at ilahad ang tunay na pagkalalake na itinuturo ng ating Panginoong Jesus.Gayun din layunin ko na ibahagi sa mga bumabasa ng sulating ito na ang ating mga traditional at negatibong doktrina patungkol sa homosexuality ay isa sa mga bunga at epekto ng paniniwalang Machismo. Ating uugatin mula sa banal na kasulatan at sa iba pang mga aklat kung ano ang paniniwala ng iba’t-ibang kultura patungkol sa Machismo at kung ano ang direktang kinalaman nito sa ating mga paniniwalang pangrelihiyon. Hindi upang ipagpilitan ang aking paniniwala kundi upang magbigay ng kaunting kaalaman patungkol sa tamang pagkaunawa tungkol sa homosexuality.
Bilang isang tinatawag na Kristiano ano nga ba ang dapat nating tugon at paguugali sa mga taong tinatawag na homosexual? Maaaring marami na tayong pansariling paniniwala ukol dito na maaaring nagmula sa ating personal na karanasan o kaya’y sa itinuro sa atin ng ating mga simbahan o kaya’y nagmula mismo sa ating mga kaibigang ganito ang kalagayan.Marami tayong reactions kapag ang usaping ay tungkol sa homosexuality.May galit, may awa, may inis, may pandidiri, may pagtanggap at may pag-ibig. Anuman ang ating reaction tungkol sa isyung ito isa lamang ang moral guide nating mga Kristiano, ano ba ang ginawa ng ating Panginoong Jesus sa mga homosexuals ng kaniyang panahon? Kapag nakita natin ito at napag-aralan maari nating gayahin ang ating Panginoong Jesus at ito rin ang dapat nating gawin sa mga homosexuals sa ating panahon. Ang panalangin ko na sana dumating ang liwanag at pag-asa para sa aming mga kapatid na nasa ganitong kalagayan at liwanag naman para sa lahat ng mga pinunong simbahan at mga taong simbahan upang magkaroon ng ganap na kapayapaan sa lahat ng mga nilalang ng Dios ayon sa kaniyang wangis at larawan.
ANG DOKTRINA NG MACHISMO
Sinasabi sa The American Heritage Dictionary (2007) na ang Machismo ay isang malakas at exaggerated na sense of masculinity.[4] Ipinapakita nito ang pagiging malakas sa physical o pangangatawan, virility, domination sa kababaihan at pagiging agresibo. Ipinaliwanag sa Britannica ConciseEncyclopedia (2006) na bukod sa exaggerated pride na masculinity ang Machismo din ay naniniwala sa pagiging mababa ng mga katangiang ‘feminine’ o ‘pambabae’ at hindi lang mababang pagtingin sa mga katangiang ‘pambabae’ kundi ang tunay na macho ay violente o marahas at matapang.[5]
Nagugat ang paniniwalang machismo sa ilang mga talata sa Biblia na tila nagsasabing mas mataas ang mga lalake kaysa sa mga babae. Ganito ang takbo ng argumento ni Pablo sa kaniyang unang sulat kay Timoteo sa 2:13-14 “Sapagka’t si Adam ay siyang unang nilalang, saka si Eva; at si Adam ay hindi nadaya, kundi ang babae nang madaya ay nahulog sa pagsalangsang”.[6] At dahil ganito ang paniniwala ni Pablo ano ang dapat gawin sa mga babae sa loob ng iglesia? Ang sabi niya sa I Timoteo 2:11-12“Ang babae’y magaral na tumahimik na may buong pagkapasakop. Nguni’t hindi ko ipinahihintulot na ang babae ay magturo, ni magkaroon ng pamumuno sa lalake, kundi tumahimik”.[7]
Dito pa lang sa mga sinabing ito ni Pablo kitang-kita ang paniniwalang Machismo ng mga Judio. Sinasabi niyang dahil naunang nilikha si Adam kaysa kay Eva at sinasabi niyang ang unang nagkasala ay ang babae hindi ang lalake nararapat lang na ang babae ay tumahimik sa loob ng church.Bawal magturo at bawal mamuno sa mga lalake. Lumilitaw lang na ang babae ay walang karapatang magturo at maging pinuno. Ito ang takbo ng kaniyang maka-machong theolohiya na siya ring sinusunod ng maraming simbahan sa ating panahon tulad ng Santa Iglesia Katolika Apostolika Romana at Iglesia ni Cristo Manalo na ang babae ay hindi pwedeng maging pari o kaya ay ministro dahil sa theolohiyang ito ni Pablo sa kaniyang sulat.
Inulit-ulit ni Pablo ang kaniyang paniniwalang ito sa I Corinto 14:34-35 nang sabihin niyang “Ang mga babae ay magsitahimik sa mga iglesia: sapagka’t sila’y walang kapahintulutang mangagsalita kundi sila’y pasakop, gaya naman ng sinasabi ng kautusan. At kung ibig nilang malaman ang anumang bagay, magtanong sila sa kanilang mga asawa sa bahay; sapagka’t mahalay na ang isang babae ay magsalita sa iglesia”.[8] Paano na ngayon yan, bawal pala magsalita ang mga babae sa iglesia? Paano na ngayon ang mga Sunday school teachers na babae? Mga Pastor na babae? Mga Madre na nagtuturo sa mga lalake? Kawawa naman pala ang mga kababaihan ng dahil sa doktrina ng Machismo. Hindi lang pagsasalita ang ipinagbabawal sa babae ni Pablo kundi pati ang karapatang ng babae sa kaniyang sariling katawan. Sa I Corinto 7:4 “Ang babae ay walang kapangyarihan sa kaniyang sariling katawan, kundi ang asawa…” [9] kaya naman pala laganap ang panghahalay sa mga babaeng may asawa dahil wala na ring karapatang ang babae na humindi sa asawa kung ayaw niya.Bawal ng magsalita, bawal maging pinuno at bawal tumanggi.
Ang Biblia ay isinulat sa panahong ang mga Judio ay nasa tradisyong Patriarchal. Ibig sabihin mas pinahahalagahan ang mga lalake kaysa sa mga babae. Ang mga babae noong panahon ng Biblia ay para lamang mga kagamitan o sa ating modernong pananalita ay ‘pang-kama lamang’. Bawal na maging saserdote o pari ang mga babae kundi lalake lamang. Walang propetang babae sa Biblia kung meron man laging bulaang propeta tulad ni Jezebel. Lahat ng mga lalake binibilang sa Gospels laging hindi kasali ang mga babae. Walang babaeng Apostol si Jesus kundi puro lalake. Lahat ng mga aklat ng Biblia ang sentro ay laging lalake. Pati Dios ay ginawa o ipinakilalang lalake kaya nga ang Dios ay laging tinatawag na ‘Ama’. Kaya malaki ang suliranin ng mga feminista sa Biblia natin.
Dito umiikot ang doktrina ng Machismo. Ang malabis na pagmamalaki sa pagiging lalake. Ano nga ba ang naging bunga ng Machismo sa lahat ng taong apektado nito? At ano ang mga epekto ng doktrina ng Machismo sa ating mga simbahan sa ngayon? Ayon kay Elizabeth E. Brusco sa kaniyang aklat na The Reformation of Machismo (1995) Ang Machismo ay expressed o ang mga bunga ng Machismo ay paglalasing, paninigarilyo, pagsusugal at extramarital sexual affairs at iba pang mga uri ng bisyo.[10] Sa website na http://www.western-asian.com ang epekto ng machismo sa mga lalakeng Pilipino ay halos pareho rin sa naobserbahan ni Elizabeth Brusco sa kaniyang aklat. Nguni’t may kaunting kaibahan ang pagiging ‘macho’ ng isang Pilipino ay Ipinapakita sa pamamagitan ng pagkakaroon ng maraming anak at ‘Querida’ o mga ‘Kabit’ bukod sa kaniyang legal na asawa.[11]
Ang doktrina ng Machismo ay nagbunga ng masama sa mga tao. Ibinaba nito ang dignidad ng mga kababaihan at lahat ng may kinalaman sa pagiging babae. Itinuro nito ang pagiging second class ng mga babae sa loob ng simbahan. Hiniwalay nito ang pantay na karapatang ng tao sa bawat bagay tulad ng karapatang magturo, mamuno at magdesisyon sa sariling katawan. Nagbigay ito ng karapatang upang patunayan ang pagiging isang tunay na lalake sa pamamagitan ng sari-saring bisyo na nakasasama sa katawan at nakasisira sa pamilya. Ang higit sa lahat ay ang karahasang nararanasan ng mga kababaihan at mga homosexual sa ngalan ng Machismo. Hindi ito nagdala ng pag-ibig sa tao kundi nagdala ng pagkakahati-hati, pangaalipin, pananamantala, pagsisinungaling, panloloko sa asawa, karahasan sa loob at labas ng tahanan at pagkasira ng maraming buhay ng mga kababihan at ang kanilang mga bastardo o bastardang anak.
Ang Machismo sa Roma
Sa unang kabanata ng sulating ito naipaliwanag ko na ng maiksi ang kasaysayan at pinagmulan ng Machismo ayon sa punto ng mga Judio, Kastila, Mexicano at Pilipino. Naibahagi ko rin ang mga bunga at epekto ng paniniwalang ito. Dumako naman tayo sa kaibahan ng paniniwalang Machismo ayon sa mga taga Roma noong unang panahon. Mahalagang maunawaan natin ang paniniwalang Machismo sa bansang ito upang maunawaan natin ang homosexual behaviors na inabutan ni Pablo noong isulat niya ang kaniyang mga liham sa Roma, I at II Corinto at I at II Timoteo. May kaibahan ba ang konsepto ng Machismo sa pagitan ng mga Judio, Kastila, Mexicano, Pilipino kung ihahambing sa Roma noong unang panahon?
Iba ang kultura ng Machismo sa Roma noong unang panahon kung ikukumpara sa paniniwalang Machismo ng mga Judio. Bagaman naniniwala ang mga Judio tungkol sa pagiging mataas ng lalake sa babae ganoon din ang paniniwala ng mga Romano noong panahong iyon, mayroon lamang kaunting kaibahan, para sa kanila mataas ang mga lalake sa babae kaya ang pag-ibig sa kapwa lalake ay mas mataas kaysa sa pag-ibig ng babae at lalake. Ito ang klase ng kultura noong panahong Romano na minana nila sa mga Griego. Ito rin ang paniniwala ng mga tanyag na pilosopong silang Plato at Aristotle. Ang paghanga nila sa katawan ng mga lalake, ang pagtatangi nila sa mga gawaing panglalake, at ang pag-ibig nila sa mga lalake ay nagbibigay ng kakaibang kahulugan sa tinatawag na Machismo ayon sa kanilang kultura. Kaya nga kung ikaw ay madadako sa Roma ngayon makikita mo ang sari-saring mga rebulto na naglalarawan ng kagandahan ng katawan ng isang lalake. Nagpapaalala sa nakaraang panahon ng mga Romano na may isang punto sa kanilang kasaysayan na ang pag-ibig sa lalake ay legal at tinatanggap ng kanilang lipunan.
Sinulat ni Craig Williams sa kaniyang aklat na Roman Homosexuality na“From the early Republican times of Ancient Rome, it was perfectly normal for a man to desire and pursue boys…”[12] Sa panahon nila ang pagkakaroon ng relationship sa kapwa lalake ay isang normal na gawain ng isang lalake. Ang tawag sa kulturang ito ay ‘Pederasty’. Ayon sa website na wikipedia.org “Pederasty or Paederasty refers to an erotic relationship, sexually expressed or not, between an adolescent boy and an adult male outside his immediate family. Pederasty has existed from earliest times through a variety of customs within different cultures.” 13 Sa punto de vista ng isang Romano mas macho siya kung siya ay may karelasyong lalake kaysa sa babae. Sa katotohanan nga bilang sa daliri ang mga Emperador na Romano na hindi nagkaroon ng anumang kaugnayan sa kapwa lalake at sinasabi pa ngang si Emperador Nero ay nagpakasal sa isang lalake na pinanood pa ng publiko noong kanilang panahon.[13]
Ang kulturang Pederasty ay Kinuha ng mga Romano sa mga Griego.Sapagka’t ang kulturang Griego ay sikat na sikat noong kapanahunan nila para bang katulad sa ating panahon na ang kulturang Amerikano ang sikat kaya maraming tao ang naiimpluwensiyahan nito. Sa isang Apocryphal na Aklat ng Biblia na isinama sa New Revised Standard Version sa 4 Maccabees 8:3-8 ay may ganitong kwento na nagpapakita ng Kulturang Griego: “When the tyrant had given them orders, seven brothers – handsome, modest, noble, and accomplished in every way were brought before him along with their aged mother. When the tyrant saw them, grouped about their mother as though a chorus, he was pleased with them. And struck by their appearance and nobility, he smiled at them, and summoned them nearer and said ‘Young men with favorable feelings I admire each and everyone of you, and greatly respect the beauty and number of such brothers. Not only do I advise you not to display the same madness as that of the old man who was just been tortured, but also exhort you to yield to me and enjoy my friendship. Just as I am able to punish those who disobey my orders, so I can be a benefactor to those who obey me. Trust me then, and you will have positions of authority in my government if you will renounce the ancestral tradition of your national life.Enjoy your youth by adopting the Greek way of life and by changing the manner of living.”[14] Ito ay isang halimbawa ng pangeeganyo ng isang Emperador upang yakapin ng mga binatang Judio ang paraan ng pamumuhay ng mga Griego. Kitang-kita sa talata ang mga temang homosexual. Binibigyan ng diin ang itsura ng mga kabataan at ang pagkahalina ng tyrant sa kanila. To the point na sila ay bibigyan ng position sa gobierno.
Nang sakupin ng Roma ang Israel ito ang kulturang dala-dala ng mga Romano doon. Na siyang inabutan ng ating Panginoong Jesus at maging sa kapanaunan ni Pablo. Bukod sa kulturang ito laganap rin ang pagsambang pagano o pagsamba sa diyos-diyosan. At sa panahon nila laganap ang male at female temple prostitutes o mga inuupahang mga lalake at babae upang gamitin sa pagsamba sa kanilang mga kinikilalang diyos. Maging sa Lumang Tipan laganap ang male at female temple prostitution na pawang nakasulat sa Deuteronomio 23:17, I Hari 14:24, I Hari 15:12, I Hari 22:46 at II Hari 23:7. Ang salitang Hebreo na ginamit sa salitang ‘Sodomita’ ay ‘Qadesh’ at ‘Qideshim’ na ang ibig sabihin ay ‘those who are consecrated’.Sa Strong’s Hebrew & Greek Dictionaries ang salitang ‘Qadesh’ ay nangangahulugang ‘a sacred person, a male devotee by prostitution to licentious idolatry’.[15] Sa madaling salita ang pagiging Macho noong panahon ng mga Romano ay hindi na sa pamamagitan ng pagkakaroon ng maraming babae tulad ng mga Judio, Kastila, Mexicano at Pilipino kundi sa pagkakaroon ng mga aliping lalake sa pamamagitan ng isang Pederastic relationship. Ibang usapin ang male at female temple prostitutes na laganap sa panahon ng Biblia.
Dapat nating unawain na ang kultura noong panahong isulat ang Biblia ay may malaking pagkakaiba sa kultura natin ngayon. Ang mga scientific findings ngayon ay hindi pa nadidiskubre noong panahong ang Biblia ay isinusulat. Ang Kultura at doktrina ng Machismo ay iba sa iba’t-ibang bansa ngunit meron ding mga pagkakapare-pareho. Iba ang konsepto ng mga Judio at Romano patungkol sa pagiging tunay na lalake ng isang lalake.Kulturang Romano at Judio ang magkahalo at naglalaban noong panahon ng Biblia, isama pa natin ang Kulturang Pagano. Sa ganitong panahon ipinanganak, lumaki, at nagministerio ang ating Panginoong Jesus. Ano kaya ang concept ng ating Panginoon tungkol sa mga kultura ng mga tao noong kaniyang panahon?
Si Jesus at ang Machong Roman Centurion
Sa Mateo 8:5-13 at Lukas 7:1-10 matatagpuan natin ang kwento tungkol sa isang machong Centuriong Romano. Ayon sa kwento humingi ng tulong sa ating Panginoong Jesus ang Centuriong ito sapagka’t ang kaniyang aliping lalake ay may karamdaman at malapit ng mamatay. Sinabi ni Jesus na siya ay pupunta sa kaniyang bahay para pagalingin ang kaniyang alipin pero tumanggi ang Centurion dahil para sa kaniya hindi karapat-dapat na pumunta si Jesus sa kaniyang tahanan sapagka’t siya ay nahihiya, sinabi lang niya na sabihin ni Jesus na gagaling ang kaniyang alipin at naniniwala siyang gagaling ito sa isang salita lamang ng Panginoon. At dahil sa sinabing ito ng Centurion humanga si Jesus sa pananampalataya nito at agad na gumaling ang alipin.
Sa unang pagbasa natin ng kwentong ito wala tayong mahahalatang anumang homosexual sa kwento. Nguni’t kapag binasa na natin ito ng mas malalim at uugatin ang buong kwento at pag-aralan ang kulturang Romano at Judio makikita natin kung ano ang malalim na kahulugan ng kwentong ito na maaring makatulong sa atin tungo sa pagunawa sa relationship ng Machismo at Homosexuality. Ang Roman Centurion sa istorya ay isang mataas na opisyal Romano. Ayon sa Wikipedia.org ang mga Centurion ay responsible sa pagsasanay ng mahigpit sa 100 sundalo. Maari silang maging marahas at brutal sa pagpaparusa sa mga sundalong sumusuway sa kanilang paguutos at pagsasanay. At ang pinakamataas na parusa na maaring igawad ng isang Centurion sa kaniyang sundalong nasasakupan ay kamatayan. Hindi ubra ang isang Centurion na lalambot-lambot at duwag. Sapagka’t kung ganoon walang susunod sa kaniya. Kinakailangang siya ay kinatatakutan at pinakamahusay sa lahat ng opisyal Romano. Bago maging Centurion ang isang kawal Romano kailangang siya ay pumasok na sa army sa edad na 16. Magiging Centurion siya sa edad na 30 sa tulong at rekomendasyon ng mga Senador, Consuls at Emperador.[16] Kung kaya’t ang Roman Centurion sa kwento ni Mateo at Lukas ay hindi basta-bastang tao. Isang taong sanay sa bakbakan, sanay sa digmaan, kinatatakutan ng 100 katao at higit sa lahat kayang pumatay ng tao. Kaya nga kung ating gagamitin ang ating imagination talagang machong-macho at malaki ang pangangatawan ng Centuriong ito ng dahil sa pagsasanay mula 16 na taong gulang hanggang 30 taon g gulang.
Nakakatuwang isipin na ang isang lalakeng ganito katapang at talaga namang macho sa pagkakaunawa natin ngayon ay lalapit kay Jesus. Ang mga Romano ang sumakop sa Israel noong panahong ito. Ang mga Romano ang mananakop at ang mga Judio ay mga sinakop o alipin sa sarili nilang bayan. Mataas ang pagtingin ng mga Romano sa kanilang sarili at lalo namang mataas sapagka’t siya ay isang Romanong Centurion. Sa kulturang Romano ang halaga ng isang alipin sa pampublikong pamilihan ay 25 US dollars ang halaga sa ating panahon.[17] Murang-mura, actually pwede ng itapon ng Roman Centurion ang kaniyang alipin kapag ito ay may sakit nguni’t ang nakakapagtaka bakit hindi niya itinapon o bumili na lang siya ng bago. Ano kaya ang dahilan kung bakit hindi itinapon ng machong Centurion ang kaniyang aliping lalake? Sa Lukas 7:2 niliwanag ni Lukas ang dahilan kung bakit ganito ang sinasabi “At ang alipin ng isang senturion na minamahal nito ay may sakit at malapit ng mamatay”[18] Maliwanag pala ang dahilan kung bakit hindi pinalitan ng Centurion yung kaniyang alipin sapagka’t ‘minamahal’ niya yung kaniyang alipin. Sa wikang Griego ang ginamit na salita para sa salitang ‘minamahal’ ay ‘entimos ang ibig sabihinay ‘valued, dear, more honorable, precious, in reputation’.[19] Sa wikang Griego mas lalo nating nakita ang emotion ng Centurion doon sa alipin.Hindi lang minamahal nung Centurion yung alipin kundi talagang pinahahalagahan niya ang aliping ito.
May dalawang uri ng alipin sa Bagong Tipan, ang Doulos at Pais. Ang Doulos ay ordinaryong alipin ngunit ang Pais ay hindi isang ordinaryong alipin. Sa buong istorya ng Mateo 8:5-13, ang salitang ginamit para sa ‘alipin’ ay ‘pais’. Ang sabi ni Erick Koepnick (2008) sa kaniyang aklat na The Historical Jesus and the Slave of the Centurion: “Scholars overwhelmingly agree that the word PAIS was used in the Greek Language as a synonym for the word EROMENOS – a Greek word meaning “the boy you love” and specifically denoting a homosexual relationship”[20] Maliwanag ayon sa original Greek language ng Biblia may homosexual relationship ang machong Roman Centurion at ang kaniyang katulong o alipin. At alam ito ng ating Panginoong Jesus. Meron ba namang hindi alam ang ating Panginoon? Maliwanag na sinasabi sa Juan 2:24-25 na nakikilala niya at nalalaman niya ang niloloob ng lahat ng mga tao. Tiyak na tiyak na alam ng ating Panginoong Jesus ang tungkol sa kanilang relationship.
Sinabi ni Theodore W. Jennings Jr. (2003), isang Professor ng Biblical at Constructive Theology sa Chicago Theological Seminary at nagsulat ng aklat na may pinamagatang The Man Jesus Loved: Homoerotic Narratives from the New Testament : “The Centurion’s servant healed by Jesus is construed to have been his beloved, and their narrative as Jesus’ acceptance of, and even collaboration in a Pederastic relationship”[21] Tandaan po natin na ang ating Panginoong Jesus ay Judio at alam na alam po niya ang kautusan sa Levitico 18:22 at 20:13. Subalit hindi niya hinatulan ang relationship ng Centurion at ang kaniyang alipin kundi humanga pa siya sa pananampalataya ng Centurion at pinagaling ang kaniyang alipin. Walang sinabi ang ating Panginoong Jesus na sila ay makasalanan, na sila ay magsisi sa kanilang ginagawa, na sila ay mga salot ng lipunan, na sila ay hindi pagpasok sa langit ni wala siyang sinabi na ang kanilang relationship ay incompatible sa Christian teaching! Bagkus nakita ni Jesus ang pagmamahal ng isang machong Centurion sa kaniyang alipin at ibinigay agad ni Jesus ang kagalingang kailangan niya.
Hindi lang ang alipin ng Centurion ang gumaling sa kaniyang karamdaman.Sa pamamagitan ng kwentong ito ako rin ay pinagaling ng Panginoon.Nakita ko sa kwentong ito kung sino talaga ang Jesus na aking minamahal, sinasamba at pinaglilingkuran. Isang Jesus na hindi mapanghusga. Isang Jesus na mapagmahal. Isang Jesus na malawak ang pangunawa. Isang Jesus na nakakaintindi ng Kultura ng mga tao ng kaniyang panahon. Kung gagayahin lamang sana ng lahat ng mga simbahan ang halimbawang ito ng ating Panginoong Jesus maiiwasan sana ang kalituhan ng marami sa aming nasa ganitong kalagayan.
Theolohiyang Nakapagpapagaling
Ang doctrina ng Machismo o mas magandang tawaging Theolohiya ng Machismo ng mga Judio at ni Pablo ay isang uri ng Theolohiyang nakamamatay, mapangalipin, divisive at nagbubunga ng kalungkutan sa maraming mga tao. Nguni’t ang Theolohiyang dala-dala ng ating Panginoong Jesus ay nakapagpapalaya at nakapagpapagaling. Sa Mateo 19 pinaguusapan ng ating Panginoong Jesus at na kaniyang mga alagad ang tungkol sa pagaasawa at tungkol sa kautusan ng diborsiyo. Nagbigay ng huling pananalita ang ating Panginoong Jesus sa isang diwang talaga namang mapagpalaya. Ganito ang sinabi niya sa Mateo 19:11-12:“Datapuwat sinabi niya sa kanila, hindi matatanggap ng lahat ng mga tao ang pananalitang ito, kundi niyaong mga pinagkalooban. Sapagka’t may mga bating na ipinanganak ng gayon mula sa tiyan ng kanilang mga ina, at may mga bating na ginagawang bating ng mga tao, at may mga bating na nagpapakabating sa kanilang sarili dahil sa kaharian ng langit. Ang makakatanggap nito ay pabayaang tumanggap”.[22]
Ano ba ang ‘bating’? Ang ‘bating’ ay isang matandang tagalog na nangangahulugang ‘Eunuchs’ sa English. Sa wikang Griego ay ‘Eunuchos’.Ang ‘Eunuch’ o ‘Bating’ ay isang castrated na lalake o mga lalakeng kinapon at ginagawang tagapagbantay ng mga Harem ng Hari sa Middle Eastern Courts, para sa mga Roman Emperors, at mga importanteng Official ng Estado noong panahon ng Biblia (2 Hari 9:32, Jeremias 41:16, I Samuel 8:15, I Hari 22:9, II Hari 8:6).[23] Sinasabi ni Josephus sa kaniyang aklat na Antiquities na ang mga Eunuchs ay palagiang makikita at bahagi ng kaharian ni Herod.[24] Ayon sa Wikipedia.org ang mga Eunuchs ay maraming gawain sa iba’t-ibang kultura at bansa karamihan sa kanila ay mga courtiers, domestics, treble singers, religious specialists, government officials, military commanders at guardians ng mga Harem o mga babae ng Hari.[25]
Bakit kailangang kapunin ang mga Eunuchs? Sapagka’t sila ay bantay ng mga babae ng Hari kinakailangan silang kapunin upang sa gayon ay hindi sila magkaroon ng sexual desire sa mga babae ng Hari lalo na kapag ang Hari ay wala sa kaharian at nangingibang bayan. At isa pa upang hindi nila maanakan ang mga babaing ito. Ayon kay Jean D. Wilson at Claus Roerborn (1999) nagkaroon ng pag-aaral ang Department of Internal Medicine at Urology ng University of Texas Southwestern medical Center sa Dallas Texas tungkol sa long term consequences of castration in men. Pinagaralan nila ang mga Skoptzy Eunuchs at mga Chinese at Ottoman Court Eunuchs at kanilang napagalaman ang mga epekto ng castration o pagkakapon sa mga lalake. Una, ang mga buhok sa katawan ay hindi na lumalabas kapag sila ay kinapon bago mag 18 years old. Ikalawa, ang boses ay mataas or high pitched. Ikatlo, ang buhok sa ulo ay hindi nalalaglag o nalalagas at hindi napapanot o nakakalbo ang isang Eunuch. Ikaapat, mas matangkad ang mga Eunuchs kaysa sa mga ordinaryong lalake. Ikalima, malaki ang kanilang pituitary glands. Ikaanim, may malaking pagbabago sa kanilang mga buto, nagiging manipis ang kanilang mga buto at bungo at common ang kyphosis at gynecomastia. Ikapito, ang kanilang suso ay lumalaki.Ikawalo, mababa ang kanilang testosterone. Ikasiyam, lumiliit ang kanilang prostate gland at sa iba ay nawala ang kanilang prostate gland. Panghuli, wala silang sex drive.[26]
May tatong uri o paraan ng pagkakapon sa mga Eunuchs. Una ang tinatawag na ‘Castrati’ kung saan tinatanggal ang penis at testicles.Ikalawa ang ‘Spadones’ kung saan tinatanggal ang testicles. At ang panghuli ay ang ‘Thlibiae’ kung saan ang Testicles ay sinusugatan o kaya’y dinudurog. Kapansin-pansin ang sinabi ng ating Panginoong Jesus tungkol sa mga Eunuchs. Nilagyan niya ito ng tatlong uri. Ang unang uri ay ang Eunuchs na ipinanganak mula sa tiyan ng kanilang mga ina. Sa Griego ang salitang ‘ipinanganak’ ay ‘Gennao’ at ang isa sa ibig sabihin ayon sa Strong’s Hebrew and Greek Dictionaries ay ‘Gender’.[27] Sa madaling salita ang unang klase ng Eunuchs na tinutukoy ng Panginoong Jesus ay isang uri ng Gender ng lalake. Ang ikalawang uri ng Eunuch ay ginawang Eunuch. Sa Griego ang ginamit na salita ay ‘eunuchizo’ na ang ibig sabihin ay ‘to castrate’ o kapunin. Ang ikatlong Eunuch naman ay yung mga nagdesisyong huwag ng mag-asawa alang-alang sa kaharian ng Dios.Kabilang dito ang mga pari, madre o mga taong simbahan na ibinigay na ang kanilang buhay sa Panginoon at hindi na nagkapamilya.
Ang Eunuchs ba ay may kaugnayan sa homosexuality? Sa ating binasa kanina sinabi ng ating Panginoong Jesus na ang unang klase ng Eunuch ay yung ipinanganak na Eunuch o isang specific na gender ng isang lalake na hindi maaaring magasawa o magkaanak. Sa ating kulturang Pilipino kapag ang lalake ay hindi pa nagaasawa dalawa lang ang ibig sabihin. Alin lang dito ang options, its either magpapari or Bakla ka. Sa Wikipedia.org sinasabi na “in some translations of ancient texts, individuals identified as eunuchs seem to include men who were impotent with women, those we would now call transgender or homosexuals, and those who where simply celibate.”[28] Sa ating panahon ngayon may mga modern-day eunuchs sinasabing muli sa Wikipedia.org “the ancient Indian Kama Sutra refers to people of a ‘third sex’ (trtyapraktri) who can be dressed either in men or women’s clothes and perform felatio (oral sex) on men. The term has been translated as ‘eunuchs’ but these persons has also been considered to be the equivalent of the modern hijra of India. Hijra, a hindi term traditionally translated into English as ‘eunuchs’ actually refers to what modern westerners would call male to female transgender people and effeminate homosexuals”.[29]
Maliwanag sa ating mga pagsusuri na malaki ang kaugnayan ng Eunuchs sa mga homosexuals ng ating panahon at hindi lang yan. Malaki ang kaugnayan ng mga Eunuchs sa ating mga kapatid na transgender. Noong panahon ng Biblia tinanggap ng mga apostol at binautismuhan ang isangEunuch na taga Ethiopia na ating mababasa sa Gawa 8:27-39. Sa Lumang Tipan sa Aklat ni Propeta Isaias 56:4-5 ay makikita natin na may pangako ang Dios sa mga Eunuchs na darating ang panahon na sila ay magiging bahagi sa templo ng Dios, magiging bahagi sa bahay ng Dios at bibigayan sila ng pangalan na higit kaysa mga anak na lalake at babae, at bibigyan ng pangalang hindi mapaparam. Ito ang theolohiyang mapagpalaya. Ito ang theolohiyang makapagpapagaling sa maraming tao ng ating panahon.Ang pagtanggap ng ating mga simbahan sa mga modern-day eunuchs ang magpapalaya sa aming mga kapatid na humiwalay sa simbahan ng dahil sa doktrina ng Machismo at anti-homosexual.
Dahil sa paniniwalang Machismo at anti-homosexual marami sa aming mga kapatid ang tumalikod sa simbahan sapagka’t ayon sa kanila hindi naman tanggap sa simbahan ang kanilang pamumuhay kung kaya’t mas mabuti na lamang sa huwag na lang magsimba o kaya ay huwag maging kaanib ng anumang simbahan. Marami sa kanila ang bumaling sa Buddismo, Communismo, Animismo at iba’t-ibang mga pilosopia na ayon sa kanila ay mas nakakatulong sa kanilang spirituality kaysa sa oppression na nararanasan nila sa pagpupumilit ng mga simbahan na baguhin ang kanilang pagkatao. Marami rin sa kanila ang naging malayo sa Dios at marami rin ang naniniwalang walang Dios sa dahilang naitanim sa kanilang mga kaisipan na sila ay hindi pupunta sa langit ng dahil sa kanilang kalagayan. Ito ang naging epekto at patuloy na epekto ng Machismo at anti-homosexual na mga katuruan sa mga taong sa katotohanan naman ay may kabutihan at mapagmahal sa mga simbahan. Ngunit ang mga simbahang kanilang pinaglilingkuran ay hindi nakakatulong sa halip mas nakasasama sa kalusugan ng kanilang pagiisip at espiritu. Ang lahat ng ito ay dahil sa kamangmangan ng maraming mga taong simbahan patungkol sa tunay na isyu likha ng mga pagkakamali sa pagsasalin ng Biblia dahil sa mga biases ng mga nagsalin nito.
Sa ating bansa tanggap naman sa ating Kultura ang mga homosexual.Kahit saan ka magpunta ay may mga beauty parlors na kung saan ang mga nagtatrabaho ay mga bakla. Kapag may mga fiestas sa iba’t-ibang baranggay ay hindi mawawala ang mga ‘gay beauty contests’. Sa telebisyon at mga pelikula lagi kang makakakita ng mga lesbian o kaya ay gay na actors at may mga nagtatrabahong gay directors sa mga media companies. May mga magagaling na guro, doctor, nurse, abugado, pari, pastor, Obispo na pawang mga gays pero hindi naman lahat. Ang punto ko lang kahit saang sector ng ating society dito sa ating bansa ay may mga homosexuals maaring ang iba ay lantad ngunit ang iba ay nakatago.
Paano Ginawa ni Jesus ang kaniyang Theology?
Madalas mapaaway ang ating Panginoong Jesus ng dahil sa pagiging legalistic at dogmatic ng mga taong simbahan sa kaniyang panahon. May kautusan tungkol sa Sabbath na huwag gagawa, ang ginawa ng Panginoong Jesus nagpagaling ng araw ng Sabbath. Bahagi ng pagsambang Judio ang pagaalay ng mga hayop sa templo ang ginawa niya pinalayas niya ang mga nagtitinda sa paligid ng templo. May batas laban sa pangangalunya, pinatawad niya ang babaeng nangangalunya. Ang mga religious leaders noong panahon niya ay hindi nakikisalamuha sa mga taong tinatawag na makasalanan ng kaniyang panahon, ang ginawa ni Jesus nakisama siya sa mga publikano, sa mga tax collectors, sa mga prostitutes kaya lagi siyang pinagbibintangang matakaw, manlalasing at kaibigan ng mga makasalanan. Sinabi ni Jesus na hindi siya naparito para sa mga banal kundi para sa mga makasalanan. Paano kang pagbibintangang matakaw o manlalasing kung hindi kasama sa kainan at inuman? Sa panahon niya lagi niyang kinakampihan ang mga inaapi sa lipunan, mga taong itinuturing na makasalanan, mga taong hindi pinapansin at hindi importante sa mga religious leaders at mga taong ayaw nilang papasukin sa kanilang mga sinagoga sapagka’t ayon sa kanilang kautusan silang lahat ay walang karapatang pumasok sa langit at sa bahay ng Dios.
Simple lang ang Theology ng ating Panginoong Jesus. Hindi na kinailangan ng Masters or Doctorate degree para makagawa siya ng Theology. Inuna niya ang kailangan ng tao. Kung kagalingang ang kailangan, pinagaling niya. Kung kalayaan ang kailangan, pinalaya niya. Kung pagkain ang kailangan, pinakain niya. Kung damit ang kailangan, dinamitan niya. Kung inaapi sila, kinampihan niya. Ito ang Theology ni Jesus, simple, hindi complicated, nakatutok sa pangangailangan ng tao sa kaniyang panahon.Nagawa niya ang lahat ng ito dahil sa kaniyang dalisay at walang hanggang pag-ibig sa mga tao ng kaniyang bayan. Nakaugat siya sa mga problema ng kaniyang mga kababayan at ginawa niya kung ano ang dapat gawin. This is how Jesus does his theology at nararapat lamang na gayahin natin siya. Ano ba ang kailangan ng gay, lesbian, bisexual at transgender community sa simbahan sa ating panahon? Simple lang, pagtanggap, pagrespeto at pagmamahal. Kung nandito lang ngayon sa lupa ang ating Panginoong Jesus alam ko kung kanino siya kakampi sa mga taong pinapalayas sa simbahan, sa mga taong inaapi ng lipunan, sa mga social outcasts, sa mga sinners, sa mga lasenggo, sa mga prostitutes, sa mga addicts, sa mga prisoners, at naniniwala ako ng buong puso sa mga homosexuals.
Maraming iba’t-ibang theology na ang naimbento ng mga theologians pero maraming nakalimot sa theology of love, theology of respect, theology of acceptance, theology of liberation at marami pang iba. Sa halip kung ano-anong mga theology ang naimbento nila to segregate, to divide and to oppress other people. Sa halip na isang theolohiyang mapagpalaya ang theology ng marami ay mapangalipin at nagpapabigat sa suliranin ng mga tao. Imbis na mabuting balita ang dala, masamang balita pala. Bakit ba kailangang ipagmalaki ang pagiging macho? Bakit ba kailangan pang patunayan ang pagiging isang ‘tunay’ na lalake? Questionable ang pagiging lalake ng marami kaya kailangang patunayan sa pamamagitan ng mga kalokohan? Niyakap ng simbahan ang Machismo na nagbunga ng pangaalipin sa mga babae at homosexuals, ito kaya ang tamang theology?Bakit hindi mabitawan ng maraming simbahan ang napakasamang theolohiyang ito? Kung ako ang tatanungin, paano ko gagawin ang aking theology? Simple lang, kung ano ang ginawa ni Jesus sa kaniyang panahon, ganoon din ang gagawin ko sa aking panahon. Makalaban ko man ang mga naglalakihang mga simbahan at mga makapangyarihang taong simbahan. Iyan naman talaga ang trabaho at responsibilidad ng isang Propeta hindi ba? Ang lumaban at makibaka at tulungan ang kaniyang mga kababayan sa kanilang pakikibaka tungo sa ganap na kabutihan at kalayaan ng lahat ng mga tao. Nais kong balikan ang ating mga ninunong Pilipino, sinabi nila na si Malakas at Maganda ay sabay na nilikha sa isang piraso ng kawayan. Tama ang ating mga ninuno dapat pantay ang lalake at babae. Tama ang ating mga ninuno dapat lahat ng tao ay pantay-pantay dahil ito ang orihinal na plano ni Bathalang Maykapal.
Theolohiyang Mapagpalaya
When I became a member of our Church, MCC or the Metropolitan Community Church Philippines, sa simula maraming bagay ang hindi ko naiintindihan. Pero noong mapagaralan ko ang mga paniniwala ng aming simbahan, nakalaya ako. Isa sa mga paniniwala namin ang Dios ay hindi lalake. Hindi rin siya babae. Siya ay both. Ang tawag namin sa Dios ay Parent God, God the Parent at Parent Creator. Ito ay isang theolohiyang nabuo upang maalis ang theolohiya ng Machismo na ang Dios ay lalake.Ipinakilala sa Bagong Tipan ang Dios bilang ‘Ama’. Sa orihinal na Griego ang salitang ‘Ama’ ay ‘Pater’ na ang ibig sabihin ay ‘Ama’ o ‘Magulang’ (Parent).[30] Kaya para sa amin kung gusto mong tawaging ang Dios bilang Ama, walang problema. Kung gusto mo siyang tawaging Ina, walang problema. Kung gusto mo siyang tawaging Magulang, walang problema.Sinasabi rin naman sa Biblia na ang Dios ay isang magulang sa isang talata ng I Pedro 1:23 sa saling Good News Bible ganito ang sinasabi: “For through the living and eternal word of God you have been born again as the children of a parent who is immortal not mortal”[31] Kaya nga para sa amin ang Dios ay hindi lalake o babae kundi pareho. Isang mapagmahal na magulang. Sila ang may likha sa atin. Hindi nakakulong ang aming pananampalataya sa Machismo upang maging alipin nito sa halip kami ay lumaya sa pamamagitan din ng pag-aaral ng Biblia sa isang mas malalim na paraan. This is how we do our theology. And I am hoping na ang theolohiya naming ito ay makatulong sa lahat ng mga taong alipin ng Machismo upang mawala ang ganitong paniniwala tungo sa paglaya ng marami nating mga kababayan sa karahasan at mapanirang uri ng kaisipan. Ang dalangin ko sa Panginoon, nawa’y sa pagawa natin ng theolohiya ito ay maging makabuluhan sa mga taong tuturuan nito at magbubunga ng hustiya, pag-asa, kapayapaan, kaligayahan, at higit sa lahat pag-ibig sa Dios, sa kapwa, sa kalikasan at sa bayan.
[1] http://en.wikipedia.org/wiki/Royal_Spanish_Academy
[2] Yolanda J. Gelo(2008). Machismo and La Malinche. Copyright © 2008 by The Ohio State University. p.2
[3] Yolanda J. Gelo (2008). Machismo and La Malinche. Copyright © 2008 by The Ohio State University. p.2
[4] The American heritage Dictionary of the English Language, Fourth Edition Copyright © 2007, 2000 by Houghton Mifflin Company. Updated in 2007. Published by Houghton Mifflin Company. All rights reserved.
[5] Britannica Concise Encyclopedia © 2006 by the Encyclopedia Britannica, Inc. All rights reserved.
[6] Tagalog Ang Biblia (1905). E-sword Version 7.9.8. Copyright © 2000-2008 by Rick Meyers. All rights reserved.
[7] Tagalog Ang Biblia (1905). E-sword Version 7.9.8. Copyright © 2000-2008 by Rick Meyers. All rights reserved.
[8] Tagalog Ang Biblia (1905). E-sword Version 7.9.8. Copyright © 2000-2008 by Rick Meyers. All rights reserved.
[9] Tagalog Ang Biblia (1905). E-sword Version 7.9.8. Copyright © 2000-2008 by Rick Meyers. All rights reserved.
[10] Elizabeth E. Brusco. The Reformation of Machismo: Evangelical Conversion and gender in Columbia. Copyright © 1995 Austin: University of Texas Press. p 203
[11] http://www.western-asian.com/filipinomachismoandqueridasystem.htm
[12] Craig Williams. Roman Homosexuality. Copyright © p. 23
[13] http://en.wikipedia.org
[14] New Revised Standard Version Bible. Copyright © 1989 by the Division of Christian Education of the national Council of the Churches of Christ in the U.S.A. All rights reserved. p. 1135
[15] Strong’s Hebrew & Greek Dictionaries. E-sword Version 7.9.8. Copyright © 2000-2008 by Rick Meyers. All rights reserved.
[16] http://en.wikipedia.org/wiki/Centurion.htm
[17] http://www.chestofbooks.com/Roman-Slavery.html
[18] Tagalog Ang Biblia (1905). E-sword Version 7.9.8. Copyright © 2000-2008 by Rick Meyers. All rights reserved.
[19] Strong’s Hebrew & Greek Dictionaries. E-sword Version 7.9.8. Copyright © 2000-2008 by Rick Meyers. All rights reserved.
[20] Erick Koepnick (2008). The Historical Jesus and the Slave of the Centurion. Copyright © 2008. p. 8
[21] Theodore W. Jennings Jr. (2003). The Man Jesus Loved: Homoerotic Narratives from the New Testament. Copyright © 2003 by the Chicago Theological Seminary.
[22] Tagalog Ang Biblia (1905). E-sword Version 7.9.8. Copyright © 2000-2008 by Rick Meyers. All rights reserved.
[23] Strong’s Hebrew & Greek Dictionaries. E-sword Version 7.9.8. Copyright © 2000-2008 by Rick Meyers. All rights reserved.
[24] Antiquities. XV, vii, 4, XVI, viii, 1
[25] http://en.wikipedia.org/wiki/eunuchs.htm
[26] Jean D. Wilson and Claus Roerborn (1999). Long Term Consequences of Castration in Men: Lessons from the Skoptzy and the Eunuchs of Chinese and Ottoman Courts. The Journal of Clinical Endocrinology and Metabolism. Volume 84, No. 12. Copyright © 1999 by The Endocrine Society. Published by The Department of Internal Medicine and Urology, University of Texas Southwestern Medical Center, Dallas Texas, U.S.A.
[27] Strong’s Hebrew & Greek Dictionaries. E-sword Version 7.9.8. Copyright © 2000-2008 by Rick Meyers. All rights reserved.
[28] http://en.wikipedia.org/wiki/eunuch
[29] http://en.wikipedia.org/wiki/eunuch
[30] Strong’s Hebrew & Greek Dictionaries. E-sword Version 7.9.8. Copyright © 2000-2008 by Rick Meyers. All rights reserved.
[31] Good News Bible. E-sword Version 7.9.8. Copyright © 2000-2008 by Rick Meyers. All rights reserved.
EKKLESIA TOU THEOU 